حافظ
دیوان حافظ
دیوان حافظ که مشتمل بر حدود ??? غزل، چند قصیده، دو مثنوی، چندین قطعه، و تعدادی رباعی است، تا کنون بیش از چهارصد بار به اشکال و شیوه‌های گوناگون، به زبان اصلی فارسی و دیگر زبان‌های جهان به‌چاپ رسیده است. شاید تعداد نسخه‌های خطّی ساده یا تذهیب گردیده? آن در کتابخانه‌های ایران، افغانستان، هند، پاکستان، ترکیه، و حتی کشور‌های غربی از هر دیوان فارسی دیگری بیشتر باشد. (ص ص ??? - ???، ذهن و زبان حافظ)
حافظ به زبان عربی یعنی نگه دارنده و به کسی گفته می‌شود که بتواند قرآن را از حفظ بخواند.
زندگی حافظ
در خصوص سال دقیق ولادت او بین مورخین و حافظ‌شناسان اختلاف نظر وجود دارد. دکتر ذبیح الله صفا ولادت او را در ??? (تاریخ ادبیات ایران) و دکتر قاسم غنی آن را در ??? (تاریخ عصر حافظ) می‌دانند. برخی دیگر از محققین همانند علامه دهخدا بر اساس قطعه ای از حافظ ولادت او را قبل از این سال‌ها و حدود ??? هجری قمری تخمین می‌زنند (لغتنامه دهخدا، مدخل حافظ). آنچه مسلم است ولادت او در اوایل قرن هشتم هجری قمری و بعد از ??? واقع شده و به گمان غالب بین ??? تا ??? روی داده‌است.
سال وفات او به نظر اغلب مورخین و ادیبان ??? هجری قمری است. (از جمله در کتاب مجمل فصیحی نوشته فصیح خوافی (متولد ??? ه.ق.) که معاصر حافظ بوده و همچنین نفحات الانس تالیف جامی (متولد ??? ه.ق.) صراحتاً این تاریخ به عنوان سال وفات خواجه قید شده‌است). مولد او شیراز بوده و در همان شهر نیز وفات یافته است.
نزدیک به یک قرن پیش از تولّد او (یعنی در سال ??? ه‌ق - ???? م) محی‌الدّین عربی دیده از جهان فروپوشیده بود، و ?? سال قبل ازآن (یعنی در سال ??? ه‌ق - ???? م) مولانا جلال‌الدّین محمد بلخی (رومی) درگذشته بود.
درباره زندگی حافظ اطلاعات دقیقی در دست نیست.
زبان و هنر شعری
همچون همه? هنرهای راستین و صادق، شعر حافظ پرعمق، چندوجه، تعبیریاب، و تبیین‌جوی است. او هیچ‌گاه ادعای کشف و غیب‌گویی نکرده، ولی ازآن‌جا که به ژرفی و با پرمعنایی زیسته است و چون سخن و شعر خود را از عشق و صدق تعلیم گرفته است، کار بزرگ هنری او آینه‌دار طلعت [?] و طینت فارسی‌زبانان گردیده است.
| مرا تا عشق تعلیم سخن کرد | حدیثم نکته? هر محفلی بود | |
| مگو دیگر که حافظ نکته‌دان‌ست | که ما دیدیم و محکم جاهلی بود |
(صفحه? ?? حافظ‌نامه، شرح الفاظ، اعلام، مفاهیم کلیدی و ابیات دشوار حافظ، بخش اوّل.)
[ غزلیات
حافظ را چیره‌دست‌ترین غزل سرای زبان فارسی دانسته‌اند (صفحه? ??? Arthur Arberry) موضوع غزل وصف معشوق، می، و مغازله است و غزل‌سرایی را باید هنری دانست ادبی، که درخور سرود و غنا و ترانه پردازی است.
با آنکه حافظ غزل عارفانه? مولانا و غزل عاشقانه? سعدی را پیوند زده‌است، نوآوری اصلی به‌سبب تک بیت‌های درخشان، مستقل، و خوش‌مضمون فراوانی ست که ایجاد کرده‌است. استقلالی که حافظ از این راه به غزل داده به میزان زیادی از ساختار سوره‌های قرآن تأثیر گرفته‌است، که آن را انقلابی در آفرینش اینگونه شعر دانسته‌اند (صفحه? ?? حافظ‌نامه، شرح الفاظ، اعلام، مفاهیم کلیدی و ابیات دشوار حافظ، بخش اوّل.)
| ندیدم خوشتر از شعر تو حافظ | به قرآنی که اندر سینه داری |
- نمونه‌ای از اشعار
| پیش ازاینت بیش ازاین اندیشه‌ی عشّاق بود | مهرورزی تو با ما شهره? آفاق بود | |
| یاد باد آن صحبت شبها که با نوشین‌لبان | بحث سرّ عشق و ذکر حلقه? عشّاق بود | |
| پیش ازین کاین سقف سبز و طاق مینا برکشند | منظر چشم مرا ابروی جانان طاق بود | |
| سایه? معشوق اگر افتاد بر عاشق چه شد | ما به او محتاج بودیم او به ما مشتاق بود | |
| حسن مهرویان مجلس گرچه دل می‌برد و دین | بحث ما در لطف طبع و خوبی اخلاق بود | |
|
دفتر نسرین و گل رازینت اوراق بود |